دیو سخن می جانپرس درازهر چه بوام می سخن آغاز
انی گم كو تو گــنی هرازانی خوّم كو پندرانی آواز
تــو مـردیـو را مـردم بـدشناسكسی كو ندارد زیر یزدان سپاس
هر آن كو گذشت از ره مردمیزدیــوان شــمر ، مشمرش آدمی
قلعه ملک بهمن لاریجان كتیبه های پارسی باستان - میخی پارسی:
پس از مطالعه بیشتر كتیبههای پارسی بــاستـان ، فـقط نام دیو را در یك كتیبه از دوران سلطنت خشایارشاه هخامنشی (فرزند داریوش كبیر) مكشوف در تخت جمشید ( X PH ) توانستم بیابم ، كه اطلاع دقیقی درباره دیوان به دست نمیدهد.
به نظر میرسد كه منظور از دیوها در آن دوران ، خدایان عهد كهن باشند كه بعد از ظهور زردشت دیو نامیده شدند.
بند5 - و در میان این كشورها جائی بود كه قبلاً دیوها پرستش كرده می شدند . پس از آن ، بخواست اَهورمزدا من آن معبد دیوها را خراب كردم و اعلان نمودم «دیوها پرستش نخواهند شد» جائیكه قبلاً دیوها پرستش كرده میشدند ، در آنجا من اهورمزدا و « اَرْتَ » را با فروتنی پرستش كردم.
شاهنامه:
واژه دیو در شاهنامه، كتاب بزرگ حكیم گرانقدر فردوسی، بزرگترین شاعر ایران، بسیار تكرار شده است.
از هنگامیكه نخستین پادشاه طبق روایات شاهنامه و نخستین انسان طبق روایات زردشتیان، كیومرث برگیتی پدیدار گشت، دیوان نیز آمدند تا آسایش را از مردم بگیرند و درستی و پاكی را تباه سازنند.
ما در پی دیوان مازندرانیم و سبب نسبت دادن دیو به آنها. سخن از آنجایی در شاهنامه درباره دیوان مازندران پیش میآید كه كیكاووس آهنگ مازندران میكند.
هنگامیكه كیكاووس شاه شد. روزی رامشگری به نزد او آمد و از احوال مازندران برایش سرودی سر داد. شاه به هیجان آمد و تصمیم گرفت كه سوی مازندران لشكر كشد. وقتی این سخن به گوش بزرگان رسید، كسی خوشحال نشـد. چـون هیچكسی در بین آنها آرزوی جنگ با دیوان را نداشت.
چو بگرفت كاؤس گاه پدرمراورا جهان بنده شد سربه سر
زهرگونه گنج آگنده دیدجهان سربه سر پیش خود بنده دید
همان طوق وهم تخت و هم گوشوارهمان تاج زرّین زبرجد نگار
همان تازی اسپان آگنده یالبگیتی ندانست كسراهمال
چو رامشگری دیوزی پرده داربیامد كه خواهد بر شاه بار
چنین گفت گز شهر مازندرانیكی خوش نوازم زرامشگران
اگر در خورم بندگی شاه راكشاید بر تخت خود راه را
برفت از در پرده سالار باربیامد خرامان بر شهریار
بگفتش كه رامشگری بردستابا بربط و نغز رامشگرست
بفرمود تا پیش او تاختندبررود سازانش بنشاختند
ببربط چو بایست بر ساخت زودبر آورد مازندرانی سرود
كه مازندران شهر مایاد بادهمیشه بروبومش آباد باد
كه در بوستانش همیشه گل استكه به كوه اندرون لاله و سنبل است
هوا خوشگوار و زمین پر نگارنه گرم و نه سرد و همیشه بهار
نوازنده بلبل به باغ اندرونگرازنده آهو براغ اندرون
همیشه نیآساید از جست و جویهمه ساله هر جای رنگست و بوی
گلابست گویی به جویش روانهمی شادگردد ز بویش روان
دی و بهمن و آذر و فرودینهمیشه پر از لاله بینی زمین
همه ساله خندان لب جویباربهر جامی باز شكاری بكار
سراسر همه كشور آراستهزدینار و دیبا و از خواسته
بتان پرستنده با تاج زرهمان نامداران زرّین كمر
كسی كاندر آن بوم آباد نیستبكام از دل و جان خود شاد نیست
چو كاوس بنشیند از و این سخنیكی تازه اندیشه افگندبن
دل رزم جویش ببست اندر آنكه لشكر كشد سوی مازندران
چنان چون به گوش بزرگان رسیداز ایشان كس این رأی فرّخ ندید
همه زرد گشتند و پر چین برویكسی جنگ دیوان نكرد آرزوی
نشستند و گفتند با یگدیگركه از بخت ما راچه آمد به سر
اگر شهریار این سخنها كه گفتبمی خوردن اندر نخواهد نهفت
زما و از ایران بر آمد هلاكنماند ازین بوم و بر آب و خاك
كه جمشید با تاج و انگشتریبه فرمان او دیو و مرغ وپری
زمازندران یاد هرگز نكردنجست از دلیران دیوان نبرد
فریدون پردانش و پرفسونمر این آرزو را نَبُد رهنمون
اگر شایدی بردن این بد بسربمردی و نام و بگنج و هنر
منوچهر كردی بدین پیش دستنكردی بدین همت خویش پست
چنین گفت مر شاه را زال زرانوشه بزی شاه پیروزگر
همه شاد و روشن ببخت توایمبر افروخته سر بخت توایم
از آن پس یكی داستان بر كشادسخنهای بایسته را در كشاد
چنین گفت كای پادشاه جهانسزاوار تختی و تاج مهان
شنیدم یكی نو سخن بس گرانكه شاه دارد آهنگ مازندران
زتو بیشتر پادشاه بوده اندكه این راه هرگز نپیموده اند
بسر بر مرا روزی چندی گذاشتسپهر از بر خاك چندی بگذشت
منوچهر شد زین جهان فراخاز ومانده ایدر بسی گنج و كاخ
همان زوابا نوذر و كیقبادچه مایه بزرگان كه داریم یاد
ابا لشكر كشن وگرز گراننكردند آهنگ مازندران
كه آن را خانه دیو افسونگرستطلسمت و در بند جادوگرست
مر آن بند را هیچ نتوان كشادمده رنج و زور و در مرا بیاد
مر آن را بشمشیر نتوان شكستبگنج و بدانش نیاید بدست
چنین پاسخ آورد كاووس بازكز اندیشه تو نیم بی نیاز
ولیكن مرا از فریدون و جمفزونست مردی و زور ودرم
همان از منوچهر و از كیقبادكه مازندرانرا نكردند یاد
سپاه و دل و گنجم افزونتر استجهان زیر شمشیر تیز اندراست
چو برداشتی شد كشاده جهاناز آهن چه داریم گیتی نهان
شوم شان یكایك بدام آورمبه آئین شاهان جنگ آورم
اگر بر نهم ساو وباژگرانو گر كس نماند بمازندران
چنین خوارو زارند بر چشم منچه جادو چه دیوان آن انجمن
بگوش تو آید خود این آگهیكزیشان شود روی گیتی تهی
تو با رستم اكنون جهاندار باشنگهبان بیدار ایران باش
جهان آفرینده یار من استسر نره دیوان شكار من است
گرایدون كه یارم نباشی به جنگمفرمای برگاه كردن درنگ
خبر شد بر شاه مازندراندلش گشت پر درد و سر شد گران
زدیوانبر پیشش درونسنجه بودكهجان و دلش ز آن سخن رنجه بود
بدو گفت شو نزد دیو سپیدچنان رو چو بر چرخ گردنده شید
بگویش كه آمد به مازندرانبغارت از ایران سپاهی گران
همه شهر مازندران سوختندبجنگ آتش كینه افروختند
چنین پاسخ داد دیو سپیدكه از روزگارت مشو نا امید
بیایم كنون با سپاهی گرانببرم پی او ز مازندران
قلعه کنگلو - عقاب مازندران
مردم این دیار در طول تاریخ با شكوهشان (چه دورههای قبل از زردشت و چه بعد از زردشت و قبل از اسلام و چه بعد از اسلام، به جز در مقاطع كوتاه زمانی) با پادشاه خویش از هیچ حكومتی فرمانبرداری نكردند و همیشه برای استقلال و آزادگی خویش آماده دفاع و جنگ بودند.
سرزمین طبرستان به واسطه كوهها و جنگلهایی كه دارد مانند یك دژ محكم از بومیان خودش دفاع كرده است. به جز این، مردمان طبرستان با ساخت قلعههای بسیار مستحكم راه ورود به این منطقه را در كنترل داشتند. این قلعهها را میتوان از نظر غیر قابل تسخیر بودن به آشیانه عقاب تشبیه كرد.
برای همین ورود متجاوزان به این منطفه تقریباً غیر ممكن بود و به فكر هر پادشاهی نمیرسید . از اینرو ، مردمان این سامان را به این سبب كه شكست ناپذیر بودند ، دیو مینامیدند.
در مورد كسانی كه دیو نامیدن مردم طبرستان را بواسطه نفس بدشان میدانند، باید گفت كه هیچ دلیل محكمی برای اثبات این مطلب وجود ندارد.
همه جا گفته شده مردم طبرستان دیو هستند ولی علت آن گفته نشده و یا گفتهاند كه آنها پلید بودند ولی چه پلیدی و بدی كردهاند آشكار نیست ؟!
بعضی نیز عقیده دارند گفتن كلمه دیو به مازندرانیها برای مدح و ستایش بوده است ، ولی كمكم مفهوم خود را از دست داده است و هر كه آن را طوری میپندارد .
من دیو شمردن مردمان مازندران را بزرگی هیكل و اندام آنها می دانم. دلیلم برای مهم نشان دادن این نظریه ، ساختار قلعههایی است كه فقط برای دیوان ساخته شده نه آدم معمولی. دیوارهایی با سنگهای چند صد كیلویی و پله هایی بلند و....
دیو در سخن نیما:
مازرون دیو اماگت نوم هسّرستم بحیله دیو دس دوسّ
دیو خوندون آفتاب پرسّزرتش به كینه بد بوی دوسّ
امادیومازندران بزرگ ناماست(نامداراست)رستم به حیله دست دیو را بست
خاندان دیو آفتاب پرستند ( بودند )زرتشت به كینه بد بدیشان بست
دیو مغی هر چه بزرگ دینخیال نی كو وی بخواب این
اِینِ تی وَر وِر ددار پینمعنی درو درو بدیو دین
مغی دیو را هر چند ( نسبت )بزرگ می دهدخیال نیست كه او بخواب می آید
در كنار تو می آید اورا دائم می پایدمغی دروغ دروغ به دیو(نسب)می دهد
گوی كله امی دِوِكلاوِوی خم ون خی نی ، خارك قباوِ
زنگ داشت دیو كووی بزرگ و شاوِو دست گر زسنگ آسیا وِ
كله گاو كلاه دیو ما بودپوست(گاو) قبای قهوه ای زیبایش بود
دیو زنگ داشت چون بزرگ و پادشاه بودگزر دستش سنگ آسیا بود
اسپید دوگنی كی و تی جَدوِپارین دكاشت فك گنی و قدوِ
هزار وی اتا نوندسَد ووی زرتش گپ و بئوت سد وِ
دیو سپید می گویی كه اوجدتو بودبید كاشته شده پارسال گویی كه قدش بود
هزار بود و یكی نبود ، نه ، صد بوداین گفته زرتشت استكه اوگفت صد بود
دیو دار می كووِ بَد نوم سواترستم ور بورد باوی بسات
دیو دار می كو بایت وی ارراتاین ریشه دیو و تبار تات
دیو(ی)داریم كه اوبد نام و سوات استبه نزد رستم رفت و با وی كنار آمد
دیو(ی) داریم كه اوآرارات را فتح كرداین ریشه و تبار دیو و تات است .
دیو سخن می جانپرس درازهر چه بوام می سخن آغاز
انی گمِ كو تو گنی هرازانی خوّم كو پندرانی آواز
سخن دیو از من مپرس كه دراز استهر جه بگویم آغاز سخن من است
آنقدر میگویم كه تو گویی رودخانه (هراز) استآنقدر می خوانم كه می پنداری آواز است