جست و جو

رقص میان دو هیچ: تراژدی آگاهی در یک چشم بر هم زدن کیهانی

مروری عمیق بر نظریه‌های پایان جهان؛ از انفجار بزرگ تا انقباض بزرگ، سناریوها، شواهد و پیامدهای فلسفی و علمی برای درک سرنوشت کیهان.

سه‌شنبه 11 آذر 1404 | دیروزتنفس کیهان اگر تاریخ هستی را همچون یک "نفس عمیق" تصور کنیم، انفجار بزرگ (Big Bang) لحظهٔ آغازین بازدم بود؛ لحظه‌ای که "همه چیز" از "هیچ" فوران کرد. فضا، زمان و ماده در یک رقص پرشتاب از هم گریختند. بر اساس این فرضیه، ما اکنون در میانهٔ این بازدم هستیم. اما این انبساط ابدی نیست. روزی نیروی جاذبه بر نیروی انبساط غلبه خواهد کرد و کیهان نفس خود را فرو خواهد برد. کهکشان‌ها به سوی هم می‌شتابند و در نهایت، در یک انقباض بزرگ (Big Crunch)، همه چیز به همان نقطهٔ صفر، به همان "هیچ" اولیه باز خواهد گشت. دنیای کنونی ما، تنها یک (پرانتز) میان این دو عدم است. ما در فاصلهٔ کوتاه میان پرتاب شدن و بازگشتن زندگی می‌کنیم.

دنیا دیدی و هر چه دیدی هیچ استو آن نیز که گفتی و شنیدی هیچ است

سرتاسرِ آفاق دویدی هیچ استو آن نیز که در خانه خزیدی هیچ است *

۱. میراث ۱۳.۸ میلیارد ساله: صبر عظیم ماده برای اینکه "من" و "شما" امروز اینجا باشیم و بتوانیم به این کلمات فکر کنیم، جهان مسیری غیر قابل تصور را پیموده است. عصر تاریکی و پخت و پز ستاره‌ای: میلیاردها سال لازم بود تا ستارگان نسل اول متولد شوند، بسوزند و منفجر شوند تا عناصری مثل کربن و اکسیژن (که بدن ما را می‌سازند) در کوره‌های هسته‌ای آن‌ها پخته شود. ظهور حیات: زمین ما حدود ۴.۵ میلیارد سال پیش شکل گرفت و حیات تک‌سلولی آغاز شد. تکامل آگاهی: طبیعت، آزمون و خطاهای بی‌پایانی را پشت سر گذاشت. دایناسورها آمدند و رفتند، یخبندان‌ها زمین را پوشاندند و آب شدند تا در نهایت، در آخرین ثانیه‌های این ساعت کیهانی، موجودی به نام "انسان" سر بلند کرد که می‌توانست بپرسد: "من کیستم؟" تصور کنید کائنات ۱۳.۸ میلیارد سال صبر کرد، انرژی مصرف کرد و نظم را از دل آشوب بیرون کشید تا این "سیارهٔ آبی" را به عنوان گهواره‌ای برای آگاهی به انسان تحویل دهد. ۲. وضعیت کنونی: جرقه در انبار باروت اگر کل تاریخ جهان را در یک سال فشرده کنیم، انسان مدرن تنها در چند ثانیه آخر شب ۳۱ دسامبر ظاهر شده است. دنیای اکنون ما در این چارچوب چگونه توصیف می‌شود؟ دنیای امروز، لحظهٔ "اوج پیچیدگی" قبل از فروپاشی است. ما در قلهٔ نمودار هستیم. ما وارثان خوش‌شانس دورانی هستیم که جهان نه آنقدر داغ است که ذوب شویم و نه آنقدر سرد که یخ بزنیم. ما در "منطقهٔ طلایی" کیهان ایستاده‌ایم. اما پارادوکس تلخ ماجرا همین‌جاست. ۳. خیانت در امانت: تخریب در کسری از ثانیه انسان، این موجود خودخواه، با سرعتی سرسام‌آور در حال نابود کردن میراثی است که ساختنش میلیاردها سال زمان برد. تخریب مادی (زمین سوخته): ما سوخت‌های فسیلی را که حاصل میلیون‌ها سال ذخیرهٔ نور خورشید بود، ظرف ۲۰۰ سال دود کردیم. جنگل‌هایی که ریه‌های زمین بودند را تراشیدیم و اقیانوس‌ها را که گهوارهٔ حیات بودند، با پلاستیک خفه کردیم. ما در حال گرم کردن خانه‌ای هستیم که پنجره‌هایش بسته است. تخریب معنوی (از خود بیگانگی): در این فرصت کوتاه که باید صرف درک زیبایی هستی و ارتباط با "کل" می‌شد، ما گرفتار "خود" شدیم. جنگ‌ها، مرزکشی‌ها، و مصرف‌گرایی افراطی، روح جمعی ما را تکه‌تکه کرده است. ما فراموش کردیم که مسافران یک کشتی فضایی هستیم که به سوی نقطه آغازین (انقباض بزرگ) در حرکتیم. ۴. فلسفهٔ بازگشت: وقتی همه چیز بلعیده می‌شود اگر پایان جهان، بازگشت به نقطه آغازین باشد، پس تمام دستاوردهای ما، تمام آسمان‌خراش‌ها، تمام پلاستیک‌ها و حتی تمام کتاب‌های تاریخ، در نهایت در آن آتش نهایی ذوب خواهند شد و به انرژی خالص تبدیل می‌شوند. این سناریو، دو دیدگاه را پیش روی ما می‌گذارد: 1. پوچ‌گرایی: اگر همه چیز نابود می‌شود، پس هیچ چیز مهم نیست. بگذارید زمین را غارت کنیم، چون در نهایت تفاوتی نمی‌کند. 2. مسئولیت وجودی: دقیقاً چون زمان ما محدود است و چون ما تنها بخش "آگاه" این جهان هستیم، مسئولیت ما سنگین‌تر است. ما "چشم‌های کیهان" هستیم. اگر ما زیبایی را نبینیم و حفظ نکنیم، اگر ما اخلاق را رعایت نکنیم، این ۱۳.۸ میلیارد سال رنج ماده برای رسیدن به آگاهی، بیهوده بوده است.

هرگز نمیرد آن که دلش زنده شد به عشقثبت است بر جَریدهٔ عالم دوامِ ما **

نتیجه‌گیری: فرصت کوتاه یک مهمانی دنیای اکنون ما شبیه به یک مهمانی مجلل است که در حال پایان یافتن است. میزبان (کیهان) بهترین غذاها و زیباترین دکوراسیون (طبیعت و منابع) را طی زمان‌های بسیار طولانی تدارک دیده است. مهمان ناخوانده (انسان) در دقایق آخر وارد شده، میزها را می‌شکند، غذاها را حیف و میل می‌کند و با سایر مهمانان (هم نوع و سایر گونه‌ها) می‌جنگد. شاید "انقباض بزرگ" و بازگشت به نقطه صفر، مکانیزمی برای پاکسازی این آلودگی باشد. شاید جهان باید دوباره در خود فرو رود تا در انفجاری دیگر، شانسی دوباره به آگاهی بدهد؛ شاید در دوری بعدی، موجوداتی پدید آیند که قدردان زمان و میراث ستارگان باشند. ما هنوز لحظاتی تا "پایان شب" فرصت داریم. آیا می‌توانیم قبل از اینکه چراغ‌ها خاموش شود و به دل تاریکی اولیه بازگردیم، رفتارمان را تغییر دهیم؟ یا اینکه تنها خاطره‌ای که از ما در حافظهٔ انرژی کیهان باقی می‌ماند، خاطرهٔ یک "ویروس خودخواه" خواهد بود؟

(*) رباعی ۱۰۲ - خیام (**) غزل شمارهٔ ۱۱ - سعدی شیرازی (***) تصویر با استفاده از Copilot ساخته شده است.

دسته‌بندی نوشته‌های پراکنده کلید‌واژه انفجار بزرگ بیگ بنگ انقباض بزرگ بیگ کرانچ پایان جهان نظریه‌های کیهان‌شناسی چرخه کیهانی اخترفیزیک سرنوشت کیهان

خط کلیدی و نمایش درست شعر پارسیسه‌شنبه 27 آبان 1404راهنمایی برای تراز، رسم‌الخط و فونت شعر فارسی در وب؛ شامل نمونه کد، نکتهٔ کلیدی و راه‌حل‌های واکنش‌گرا.

ارزش عملنویسنده را گر ستون عمل بیفتد، نبرد طناب امل

دور، نزدیکدل نوشته‌ای کوتاه از دور و نزدیک دنیای پیرامون ما

جاذبه‌های گردشگری ایرانسه‌شنبه 21 بهمن 1399گردشگری در ایران را از کجا شروع کنیم؟

One Night, Angel of Death, touched me so nicelyچهارشنبه 19 ارديبهشت 1397

هارمونی زندگیيكشنبه 8 شهريور 1394آگاهی، گام نهادن و دیدن هارمونی زندگی است. اینجا جایی برای قضاوت کردن نیست. نیکبختی در پذیرش مسئولیت انتخاب‌هایمان است. مسیری که خود برگزیده‌ایم.

چکیده‌ای از تاریخ ایران باستانسه‌شنبه 2 مرداد 1380نخستین سرزمین و كشور نیكی كه من - اهوره‌مزدا - آفریدم، ایران‌ویچ بود

آورِ فرناسشنبه 1 ارديبهشت 1380در این‌ داستان‌ که‌ در فضای‌ باستانی‌ ایران‌ رخ‌ می‌دهد، گوناگونی‌ راه‌های‌ نیک‌بختی‌ و بشرگونه‌زیستن‌ بیان‌ می‌گردد، در حالی‌ که‌ بر محور قرار نگرفتن‌ چگونگی‌ طی‌ طریق‌ در برابر دستیابی‌ به‌ مطلوب‌ تأکید شده‌ است‌.

دیوانِ دیوسه‌شنبه 7 مهر 1377پژوهشی کوتاه درباره دیو

رود هرازدوشنبه 25 ارديبهشت 1374داستان هراز روایت رودخانه‌ای است که از دامنه‌های دماوند تا دریای خزر می‌پیچد و همواره راهنمای کاروان‌ها، بستر حیات و شاهد تاریخ و فرهنگ منطقه مازندران بوده است در طول مسیر، پلور، گزنك، رینه و آمل و آثار تاریخی‌ای مانند سه‌طاق و قلعهٔ ملک بهمن را در بر می‌گیرد و طبیعت جنگل‌ها، چشمه‌ها و دشت‌هایش زندگی و افسانه‌ها را به هم پیوند زده است.